Sözcük Türleri: Ad, Adıl

                Sözcük, dilin anlamlı en küçük birimidir.

Dilimizde …………………………………………………… …….. olmak üzere sekiz tür sözcük vardır. Bunların yedisi ad soyludur. Esasen sözcükler isimler ve isim soylu sözcükler ile fiiller olarak iki ana grupta incelenir.

                İsimlerle Fiillerin Farkı

Sözcüğün sonuna –mak, -mek mastar veya –yor şimdiki zaman eki eklendiğinde sözcükte anlam bozulmuyorsa ……….. bozuluyorsa …………. dır.

Araba bugün saat ikide Aydın’a vardı.

Bugün etütte 26 öğrenci vardı.

1. ”Odunu yardım.”, “Ona yardım insanlık borcudur.”cümlelerindeki “yardım” sözcükleri arasında ses bakımından benzeşme, sözcük türü bakımından ayrım vardır.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde böyle bir benzeşme ve ayrıma elverişli bir sözcük vardır? 1980

A) Bu iş beni çok yordu.

B) Bu bağ bana dedemden kaldı.

C) Ahmet hemen kolları sıvadı.

D) Bu çiçeğin yaprakları zar gibidir.

E) Sana ağlamak yakışmıyor, hep gül.

AD SOYLU SÖZCÜKLER

ADLAR (İSİMLER)

Doğadaki varlıkları, kavramları, tek veya toplu olarak karşılayan, onları tanımamızı sağlayan sözcüklerdir.

Açık Deniz

Balkan şehirlerinde geçerken çocukluğum
Her lahzâ bir alev gibi hasretti duyduğum
Kalbimde vardı Byron'u bedbaht eden melâl
Gezdim o yaşta dağları hülyâm içinde lâl
Aldım Rakofça kırlarının hür havasını
Duydum akıncı cedlerimin ihtirasını

Bu dizlerdeki altı çizili sözcükler zihnimizde bir varlık ya da kavramı çağrıştırır. İsimler niteliklerine göre türlere ayrılırlar.

1. Varlıklara Verilişlerine Göre Adlar

A) Özel Ad : ……………………………….isimlerdir.

Başlıca Özel İsimler:

İnsanların isim ve oy isimleri:

Ülke, ulus, dil, din isimleri:

Hayvanların isimleri:

Gazete, dergi, kitap, makale isimleri:

Dağ, deniz vb coğrafi isimler: Ağrı Dağı, Akdeniz, Çiçekli Tepe, Çubuk Boğazı, Saroz Körfezi, Ümit Burnu, Konya Ovası, Manavgat Irmağı

Kurum, kuruluş, dernek, okul, sendika vb kuruluş isimleri:

Gök cisimlerinin isimleri: Ay, Dünya, Güneş, Samanyolu

UYARI: Dünya, ay sözcükleri ……………………. olduklarında birer özel isimdir.

Ay, Dünya’nın çevresini 24 saatte dolaşır.

Burada dünyanın işini tek başıma yaptım.

Sokak, mahalle, cadde, meydan, köy isimleri:

B) Cins Adları (Tür Adları): Dünyada benzeri çok olan birçok varlığın ortak ismidir.

Çocuk, kitap, bitki, çiçek, ağaç, taş……..

Tür adları, bazen o türün tamamını karşılarken, bazen türden sadece birisini karşılar.

Kitap, insanın en yakın arkadaşıdır.

Çantasından çıkardığı kitap siyah kapaklıydı.

Bazı tür adları özel ad olarak da kullanılır.

Toprak kayması sonucu yol ulaşıma kapandı.

Toprak, törende şiiri çok güzel okudu.

2. Varlıklara Verilişlerine Göre Adlar:

A) Somut Adlar: Varlığını beş duyu organımızdan herhangi biriyle algılayabildiğimiz varlıkları karşılayan isimlerdir.

Dağ, deniz, gölge, elektrik, rüzgar, ses, hava, koku, beyin, ışık, bulut, duman, ……

B) Soyut Adlar: Var olduğunu akılla kabul ettiğimiz, duyu organlarımızla algılayamadığımız isimlerdir.

Uyku, sevinç, rüya, akıl, huy, mutluluk, özlem, intikam, güzellik, iyimserlik, hoşgörü, yalnızlık, dostluk, şüphe, ….

Somut isimler mecazlaşarak soyut anlam kazanabilir.

Bu odaya ışık gelmiyor.

Onun sözleri hepimizin beyninde bir ışık yaktı.

3. Varlıkların Sayısına Göre İsimler:

A) Tekil Adlar: Sayıca tek bir varlığı karşılayan isimlerdir.

Araba, yol, rüya, …….

B) Çoğul Adlar: Birden çok varlığı, kavramı karşılayan isimlerdir. İsimlere eklenen –ler, lar çekim ekleri isimleri çoğul yapar.

Kuşlar, böcekler, dağlar

C) Topluluk Adlar: Biçimce tekil olduğu halde birden çok varlığı karşılayan isimlere denir.

Alay, tabur, orman, halk, millet, aile, koro, dizi, düzine, deste, takım, grup,…..

2. “Artık” sözcüğü hangisinde ad olarak kullanılmıştır?

A) Yemek hazır, artık sofraya oturabiliriz.

B) O bardaktaki artık suyu dökebilirsin.

C) Yemek artıklarını değerlendirmemiz gerekir.

D) Havalar ısındı, artık kar yağmaz.

E) Sus artık, biraz da beni dinle.     95 ÖSS

ADILLAR ( ZAMİRLER )

İsimlerin cümlede kendinden önce geçmiş olay ve olguların, kavramların, cümlelerin yerini tutan sözcüklere denir.

Kitapları masaya Ali bırakmış.

Bunları oraya o bırakmış.

Bu sabah olumsuz hava koşulları nedeniyle okullar tatil edilmiş, bunu şimdi öğrendim.

Cümlesinde bunu kelimesi önceki cümlenin tamamının yerini tutar.

A) Kişi (Şahıs) Zamirleri:

Kişi isimlerinin yerini tutan sözcüklere kişi zamiri denir.

Kişi zamirleri şunlardır: ………………………….

“Onu bu geziye ben de davet etmiştim; ama size söylediklerini bana da söylemiş, geziye katılmamıştı. Biz, çok istememize karşın o, diğer gruptaki arkadaşlarının yanında kalmayı tercih etmişti. Oysa bugüne kadar hem sana hem de bana onlardan daha yakındı.”

B) Dönüşlülük Zamiri :

Dönüşlülük zamiri ………. sözcüğüdür. Eylemin yapana döndüğünü gösterir, Çoğu kez kişi adılları yerine kullanılır. Kişi adıllarıyla birlikte de kullanılır. Bu durumda …………. görevi üstlenir.

Bu toplantıya katılmamızı kendi istemişti.

Bu ağacı sen kendin kestin.

3. Kimi zamirler özneyi pekiştirerek belittiler. Bunlar tek

başlarına asıl şahıs zamirlerinin yerini tutabildikleri gibi,

onlarla birlikte de kullanılabilirler.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya uygun

bir zamir vardır? (1989-ÖSS)

A) Doğrusu, onun sözüne pek kulak asmadım.

B) Bence, alınan sonuç pek de olumlu değildi.

C) Bu elbiseyi ben kendim diktim.

D) İşittiklerimiz bunları doğrular nitelikteydi.

E) Ahmet o yaz, tatilini bizde geçirecekti.

C) İşaret ( İm ) Zamirleri:

İsimlerin yerini …………. tutan zamirlerdir.

“Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, bura, şura, ora,

öyle, böyle, şöyle…”

O, benim milletimin yıldızıdır parlayacak

O, benimdir; o benim milletimindir ancak

Ben ötekini berikinden daha çok beğendim.

Buralar, şuralar hep bizim oyun sahamızdı.

Böylelerini şuraya toplayacaksın, bunları kafalarında

paralayacaksın.

Oradan geleli bunca yıl oldu, bir türlü buraya alışamadım.

Bu, şuna göre daha güzel ve oraya daha iyi gider.

UYARI: “o” ve “onlar” sözcükleri insan isimlerinin yerine

kullanılırsa kişi zamiri; insan dışı varlıkların isimlerinin

yerine kullanılırsa işaret adılı olurlar.

Onları hemen çantana koy.

Onları maça çağıralım mı?

Onu iki gün önce derse almıştık.

Onu öteki saksıya dikmelisin.

UYARI: İşaret zamirleri bazen insan isimlerinin yerine

Kullanılır. Bu tür sözcükler yine de işaret zamiridir.

Toplantıya şunu da çağır.

4. “O” sözcüğü hangisinde kişi adılı olarak kullanılmıştır? 98 ÖYS

A) Çocuklar o ağacı sulamışlar.

B) Annesi onu biraz önce hastaneye götürdü.

C) Kitaplıktan o kitabı alıp gitti.

D) Ben bu evi değil, onu beğendim.

E) Dosyayı göstererek: “Onu bana ver.” dedi.

4. Soru Adılları:

İsimlerin yerini ……………….. tutan zamirlerdir.

Tabağı kim kırdı?

Soru zamirleri “kim, ne, kaçı, hangisi, nereye, ……..”dir.

Bunlar nereden gelip, nereye giderler?

Elindeki çiçekleri kime verdin?

Bu şiiri hanginiz okumak ister?

Yazın nereleri gezdin?

Sınavda kaçı iyi not aldı?

Ali’nin nereye gittiğini kimler biliyor?

Bunların hangilerini, kimden alacağız?

Bu adam neyi sever, neye benzer?

Bu adamın nerede oturduğunu bilmiyorum. Soru anl. Yok

5. Hangisinde soru zamiri vardır?

A) Arkadaşın Ankara’ya ne zaman gelmiş?

B) Bu tabağı buraya kim koymuş olabilir?

C) Ben de onunla gidebilir miyim?

D) Kaçıncı katta oturuyorsunuz?

E) Hanginizin geldiğini biliyor mu?

5. Belgisiz Adıllar:

Hangi ismin yerini tuttuğu apaçık belli olmayan adıllardır. İsimlerin yerini belli belirsiz tutarlar.

“hepsi, hiçbiri, tümü, diğerleri, başkaları, başkası, herkes, kimse, hiç kimse, herhangi biri, biri, birisi, birileri, hepiniz, çoğu, birkaçı, birçoğu, şey..”

Hiçbiri bana destek olmadı, hepsi aleyhimde konuştu.

Birimiz, hepimiz; hepimiz, birimiz içindir.

Artık kimse konuşmasın, herkes beni dinlesin.

Ne kimseden incin, ne de kimseyi incit.

Birkaçı soru sordu ama birçoğu hemen çıktı.

Hiç kimseden yardım almadı her şeyi kendi yaptı.

Ben gelene kadar çiçekleri herhangi biriniz sulasaydınız.

Bazıları benden açıklama beklemiş.

Otobüs şoförlerinin çoğu yolun açık olduğunu bilmiyormuş.

UYARI: Bazen ekler de zamir görevinde kullanılabilir. Bunlar iyelik ekleri ve ilgi zamiri olan –ki’dir.

İyelik eklerini Kelime Yapısı ve Ekler konusunda göreceğiz.

Dilimizde üç farklı görevde “ki” vardır. Bunlar ilgi zamiri olan –ki, sıfat yapan –ki ve bağlaç olan ki’dir.

Bizim ev okula yakın ama sizinki oldukça uzak.

Burada amcamınkilerden daha fazla çiçek varmış.

Sizin işleriniz bizimkilerden hızlı yürüyor.

Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

Şuradaki evi gördünüz mü?

Sokaktaki insanın derdi başka.

Bizi dinlemiyor ki hatalarını düzeltsin.

Oğuz ki takımın en iyi oyuncusuydu o da sakatlandı.

Beni anlamadı ki doğru cevap versin.

1.E 2.C 3.C 4.B 5.B