Nesne Tümleci

NESNE TÜMLECİ ( DÜZ TÜMLEÇ )

Kural : Cümlede yüklemin bildirdiği yargıdan etkilenen öğedir.

Aysel  çantayı  getirmemiş. (neyi? çantayı)

 

               Özne      N.T.          Y

Aysel’in yaptığı ”getirme” işinden etkilenen obje; çantadır.

Dikkat : Yukarıdaki örnekte getirilen Aysel’e ait belli bir çantadır.

A-   Günaydın Aysel.

B-   Günaydın Cengiz. Nasılsın?

A-   Teşekkür ederim, ya sen?

B-   Ben de iyiyim. Biliyor musun, geçenlerde gördüğüm romanı okumalısın.

A-   Hangisi? Şu gördüğümüz roman mı?

B-   Evet, evet bahsettiğim o romanı mutlaka oku!

A-   Peki tamam, en kısa zamanda almaya çalışırım.

Dialogta geçen roman daha önce görünen, bilinen bir romandır, herhangi bir roman değildir. Okunması istenen, alınması istenen, eylemden etkilenen öğe romandır.

İşte daha önce bilinen ve cümlenin yargısından etkilenen öğe Belirtili Nesnedir.

A-   İyi günler Cengiz.

B-   İyi günler Aynur, nasılsın?

A-   Teşekkür ederim, ya sen?

B-   Ben de iyiyim. Geçenlerde kitapçıdan çıkarken yine bir kitap aldım.

A-   O romanı mı yoksa?

B-   Hayır, hayır bunu bilmiyorsun!

A-   O zaman o aldığın kitabı da okumak istiyorum.

B-   Tamam, en kısa zamanda veririm. Hoşça kal.

A-   Hoşçakal.

Diyalogda geçen konu alınan bir kitap üzerinedir, herhangi bir kitap olan alınan nesne yalın halde haber veriliyor. Daha önce bahsettikleri kitap olup olmadığı sorulurken –i hal ekiyle soruluyor.

O romanı mı?

Yine bir kitap aldım.

Eğer cümlede bahsedilen yargıdan etkilenen belirsiz bir obje, nesne ise cümle içerisindeki görevi Belirtisiz Nesnedir.

Köylülerden biri ocağın üstüne  bir bakraç  bırakmış.

 

    Özne                    D.T.               N.T.            Y

Bırakma işini yapan “köylülerden biri” öznedir. Özne nereye bırakmış? Ocağın üstüne , dolaylı tümleçtir. Ocağın üstüne köylüler den birinin bıraktığı nesne ne? Bir bakraç; Belirtisiz nesne tümlecidir ve bırakma işinden etkilenen öğedir.

O bakracı köylülerden biri  unutmuş.

 

    N.T.         Özne                  Y

Unutulan nedir? Bakraç ama gösterilen ,daha önce bilinen bir bakraçtır. Neyi unutmuş? Bakracı. Belirtili Nesne Tümlecidir.

O halde; yükleme “ne” sorusu sorularak bulunan nesne, belirtisiz nesnedir.

Eğer yükleme “neyi?” sorusu sorularak nesne tespit ediliyorsa Belirtili Nesnedir.

Pratik Bilgi : Dikkat edilirse “ne?” sorusu yalın, alınan cevap yalındır. Belirtisiz nesne de yalın haldedir.

Eğer yükleme sorulan soru “neyi?” sorusu ise (-i halinde) alınan cevap da -i halindedir ve Belirtili Nesnedir.

Atatürk  Cumhuriyeti kurup çocuklara  armağan etti.

 

özne     B’li nesne                  D.T.               Y

Masal dinlemek   zevklidir.

 B’siz Nesne             Y

Aşağıdaki Tabloyu Tamamlayınız.

ÖĞE	YÜKLEME SORULAN SORULAR
Özne
B’li Nesne
B’siz Nesne
Dolaylı Tümleç
Zarf Tümleci

Aşağıdaki cümleleri inceleyiniz.

·       Herkese tutumlu olmayı öğretmelisin. (kullanılmayan öğeyi bul)

·       Adem, arkadaşına iyi davranmalısın.

·       Bizim pilavlıklar geldi derdi.

·       Adanın tek tepesine gittiklerini gördüm.

·       Onu herkes sever.

·       Atatürk dünyanın tanıdığı liderdir.

·       Bu soru zor.

·       Kuşlar pencerenin önünde yem yiyorlar.

·       Görünen köy kılavuz istemez.

·       Bir bir döküldü yapraklar.

·       Bazen canım ona çok sıkılıyor.

·       Çocukluğumuzun mutlu yıllarını unutmayınız.

·       Komşularımıza iyi davranmalıyız.

·       Hüseyin bey paraları hızlı hızlı sayıyordu.

·       Bizim evden şehrin ışıkları görünüyordu.

Hangisi cümle değildir?

·       Bu gök deniz nerede var.

·       Nerede bu dağlar taşlar.

·       Bu ağaçlar güzel kuşlar

·       Yürüyelim arkadaşlar.

·       Kapının önünde üç kişi duruyordu.

·       Yosun kokmayan gemi, tekerleksiz arabaya benzer.

Dikkat : İsmin hal eklerini hatırlayınız. Yalın hal ve –i hali  Nesne tümlecini oluşturur.

                                                                                             B’siz NT

Ev                 (Yalın hali)                     Nesne tümleci        

Ev-i               (Belirtme durumu)                                          B’li NT

Ev-e              (Yönelme durumu)                    

Ev-de            (Bulunma durumu)                   D.T

       Ev-den           (Ayrılma durumu)                    

Tanımı Tanımlayınız.

Nesne, cümlede bildiren işten………………………öğedir. “Ne?” sorusu yükleme sorulunca……………………’yi elde ederiz. Yükleme sorulan                       ………………sorusu B’li Nesneyi verir. B’li Nesne ismin -……halindedir. ve ………………durumunu ifade eder.

Öğrencilerden biri duvara ……………………asmış. (B’siz nesne)

………………öğrencilerden biri duvara asmış. (B’li nesne)

Aşağıdaki Cümlelerde Nesneleri Bularak B’li ya da B’siz Olduğunu Yazınız.

·       Gülfidan doktor olmak istiyor.

·       Niyazi kitabı unutmuş.

·       Kemal ders çalışmıyor.

·       Aynur yazıyı hazırlamış.

·       Hatice defteri götürmüş.

·       Evin avlusunda oynarken, aşağıda, gümüş söğütler arasında görünen derenin hışırtısını duyuyorduk.

·       Öğrencinin o perişan hali unutulmaz.