KELİME ANLAMI 2

İKİLEMELER

Anlatımı canlandırıp güçlendirmek amacıyla aralarında farklı anlam ilişkileri olan sözcüklerin art arda kullanılmasıyla oluşturulan söz öbeklerine denir.

İkilemeler anlatımı daha ilgi çekici hale getirir ve anlatıma akıcılık kazandırır. İkilemelere yinelemeler veya tekrar grupları da denir.

                İkilemeler değişik yollarla oluşturulur.

1. Aynı sözcüğün tekrarıyla:

Dostlarla da yollar ayrıldı bir bir.

Bingöl Dağı çiğdem çiğdem yeşerir.

2. Aynı sözcüklere ek getirilerek:

Ücreti elden ele verelim.

Burada art arda artçı sarsıntılar oldu

3. Aynı anlama gelen sözcüklerle:

Bitmek tükenmek bitmeyen yağmurlar başlamıştı.

Senden hiç ses seda çıkmıyor.

4. Yakın anlamlı sözcüklerle:

Herkes güle oynaya pikniğe gitti.

Doğru dürüst bir adam değildi ki.

5. Karşıt anlamlı sözcüklerle:

Er geç bizimle ders çalışacak.

Sahilde irili ufaklı deniz kabukları vardı.

6. Biri anlamlı diğeri anlamsız sözcüklerle

Burada eski püskü kitaplar vardı.

Köye eğri büğrü yolları tırmanarak çıktık.

7. Anlamsız sözcüklerle:

Abuk subuk konuşup canımızı sıkma.

Mırın kırın etmeden bir iş yapmazsız zaten.

NOT: Bu tür ikilemeleri oluşturan sözcükler tek başlarına kullanılmaz.

8. Yansıma sözcüklerle:

Sular şırıl şırıl akıyordu ormanın içinde.

Çatıdan takır tukur sesler geliyor.

----Değişik Yollarla Yapılan İkilemeler

Adam tası tarağı toplayıp gitmiş.

Çocuğu kurda kuşa yem ettiler.

Bu tip soruları oldum olası çözemem.

***İkilemeler cümleye değişik anlamlar katarlar.

O ikisinin sıkı fıkı ilişkileri var.

Buraya geleli aşağı yukarı iki saat oluyor.

Hemen hemen yolu yarılamışlardı.

Düşe kalka yol almaya çalışıyorlar.

Güçlü kuvvetli bir insandı o.

Arkadaşlarını anlata anlata bitiremezdi.

NOT: İkilemeleri oluşturan sözcükler daima ayrı yazılır, aralarına noktalama işareti konmaz.

ÖRNEK: Aşağıdakilerin hangisinde ikilemeyi oluşturan sözcükler tek başlarına kullanılamaz?

A) Yalan yanlış bilgilerle bir sonuca varamazsın.

B) Karşıdan güçlü kuvvetli görünüyordu.

C) Mırın kırın etme de olanları anlat.

D) Aradan aşağı yukarı on yıl geçti.

E) İngilizce’yi şöyle böyle bilir.

DEYİMLER

                Birden fazla sözcüğün anlamca kaynaşıp kalıplaşarak oluşturduğu, ilgi çekici bir anlam özelliği gösteren ve genellikle mecaz anlamlı olan sözlere DEYİM denir.

Deyimlerin mecaz anlamlı sözcüklerden farkı en az iki kelimeden oluşmalarıdır.

Deyimler genellikle yargı bildirmez, cümle özelliği göstermez.

Bir sözcük tek başına deyim olmaz. Sözcüğün deyim oluşturması için bir başka sözcükle kullanılması gerekir. Mesela “dökmek” kelimesi “dil” kelimesi ile kullanıldığında “dil dökmek” şeklinde deyim olur ve artık “dökmek” sözcüğü gerçek anlamında değildir.

---- Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Deyimleri oluşturan sözcükler kesinlikle değiştirilemez.

Başı boş bırakmak yerine kafası boş bırakmak denemez.

---- Deyimler genellikle mecazlı sözlerdir. Dil uzatmak, göz koymak, küplere binmek, …..

---- Bazı deyimler aynı anlamdadır. İçine kurt düşmek, içini kemirmek, içini kurt yemek

---- Deyimler kullanıldıkları cümle içinde çelişki oluşturmamalıdır.

Zavallı kadın, o kadar hastaydı ki burnundan soluyordu.

Hiç habersiz iş yapmayan çocuk, yine başını alıp gitmişti.

---- Bazı deyimler gerçek anlamlıdır.

Onun iyi gün dostu bir insan olduğunu bilirim.

Bize yükte hafif pahada ağır hediyeler getirdi.

ÖRNEK:  

I.Hasta sabaha kadar gözünü kırpmamıştı.

II.Dün akşam geç yattığından uykusunu alamamıştı.

III.Uykum gelmesin diye sık sık yüzümü yıkadım.

IV.Uykusunun ağır olduğunu herkes bilirdi.

V.Dünkü tartışma yüzünden bütün gece gözüme uyku girmedi.

Yukarıdaki cümlelerin hangisinde deyimler anlamca birbirine en yakındır?

A) I. ve V.                  B) II. ve IV.                   C) II. ve IV.

                 D) III. ve IV.                 E) IV. ve V.

ATASÖZLERİ

Uzun bir gözlem ve tecrübe sonucu söylenen, kısa, özlü, anonim sözlere ATASÖZÜ denir Atasözleri milletlerin asırlar içindeki deneyimlerinden doğmuştur.

Milletlerin ortak kültürlerini, tutumlarını yansıtır.

Atasözleri yargı bildirir, cümle biçimindedir.

---- Atasözleri kalıplaşmış ifadeler oldukları için hiçbir kelimenin yeri değiştirilemez, atasözlerinde bir kelimenin yerine başka bir kelime getirilemez.

Derdini söylemeyen derman bulamaz. Yerine ilaç denemez.

Çalma elin kapını çalarlar kapını. Yerine Elin kapısını çalma, kapını çalarlar denemez.

---- Atasözleri kısa ve özlüdür; az sözle çok şey anlatır.

Balık baştan kokar.                             Dikensiz gül olmaz.

Alet işler, el övünür.                           Son pişmanlık fayda vermez.

---- Bazı atasözleri sosyal olayların nasıl olageldiklerini tecrübe sonucu ifade ederler.

Minareyi çalan kılıfını hazırlar.

Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür.

Araba devrilince yol gösteren çok olur.

---- Bazı atasözleri doğa olaylarının nasıl olageldiklerini ifade eder.

Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.

Mart yağar Nisan övünür, Nisan yağar insan övünür.

---- Bazı atasözleri doğrudan ahlak dersi ve öğüt verir.

Ayağını yorganına göre uzat.

Yoldan kal, yoldaştan kalma.

---- Bazı atasözleri töre ve gelenekleri bildirir.

Dost başa, düşman ayağa bakar.

Kızını dövmeyen dizini döver.

Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır.

---- Bazı atasözleri kimi inanışları bildirir.

Akacak kan damarda durmaz.

Baykuşun kısmeti ayağına gelir.

---- Atasözleri genelde mecaz anlamlıdır.

Mum dibine ışık vermez.

Damlaya damlaya göl olur.

Üzüm üzüme baka baka kararır.

---- Bazı atasözleri gerçek anlamlıdır.

Bugünün işini yarına bırakma.

Dost ile ye, iç; alışveriş yapma.

Akıllı düşman, akılsız dosttan hayırlıdır.

---- Bazı atasözleri belli tutum ve davranışları bildirir.

İşleyen demir pas tutmaz.      İşten artmaz, dişten artar.

Gül dikensiz olmaz.               Her işte bir hayır vardır.

ÖRNEK: Aşağıdaki atasözlerinden hangisi anlamca birlikte verilen tutum ya da davranışla uyuşmaz?

A) Her işte bir hayır vardır. – İyimser olma

B) Gül dikensiz, sefa cefasız olmaz. – Sıkıntılara katlanma

C) Sağlık istersen çok yeme, saygı istersen çok deme. – Ölçülü davranma

D) Boş fıçı çok langırdar. – Bilgiçlik taslama

E) Bin tasa bir borç ödemez. – Kuşku duyma